ABD ile Çin arasında dün karşılıklı uygulanan ek gümrük vergileriyle birlikte ticaret gerilimi kızışırken, Çin’de fabrikaları bulunan pek çok ABD’li şirket yeni üretim merkezi olarak Kamboçya’yı gözüne kestirmiş durumda. Çin’de ortalama ücretlerin de yükseldiğinden yakınan şirketler, işgücü maliyetlerini beşte bire indirme hesabıyla, Kamboçya’ya taşınma hazırlıkları yapıyor.
Ancak New York Times’da Alexandra Stevenson imzasıyla yayımlanan makaleye göre, bu şirketleri durduran bir şey var: Kamboçya’da her yerde yolların ortasına çöken mandalar... Stevenson makalesinde Kamboçya’nın altyapısının ve işgücü niteliğinin Çin’in 25 yıl gerisinde olduğunu belirtiyor. Kamboçya’nın başkenti Phnom Penh’i Sihanoukville adlı liman şehrine bağlayan 225 kilometrelik Kmer-Amerikan Dostluk Yolu üzerinde sıklıkla karşılaşılan mandaların ülkedeki ulaşım açısından sorunlardan yalnızca biri olduğunu belirttiği makalesinde Stevenson, ülkede halihazırda üretim yapan başlıcaları tekstil sektöründeki şirketlerin nakliyat ve tedarikte yaşadığı sorunları aktarıyor.
Ek gümrük vergileriyle birlikte Çin yerine daha ucuz ülkelerde üretim yapmayı planlayan ABD sermayesinin, fabrikalarını Vietnam, Kamboçya, Bangladeş, Etiyopya’ya taşımaya başladığı belirtilen makalede Çin’den ayrılmanın zorluklarına da yer veriliyor.
ÇİN'DEN VAZGEÇMEK KOLAY DEĞİL
Buna göre Çin, fabrika işçilerinin niteliği ve kara ve demiryollarının limanlara ulaşımının kolaylığı açısından vazgeçmesi güç bir ülke.
ABD’li şirketler, fabrikalarını Vietnam ve Kamboçya gibi ülkelere taşımaları durumunda, bu ülkelerdeki işçilerin eğitimi ve yolların yapımı için masraf yapmak zorunda kalacak ve bu da birçok şirket için her şeye yeniden başlamak anlamına gelecek.
SENDİKALAR VE 'SİYASİ RİSK'
Kamboçya’da ABD’li Bloch markası için bale pabucu üreten şirketten Elli Bobrovizki, ülkeye ilk geldiği zamanı “kabus” olarak niteliyor. Bale pabuçlarını Kamboçya’dan ABD’ye nakletmenin Çin’den nakletmekten en az bir ya da iki gün daha uzun sürdüğünü, fabrikasına giden yolların engebeli ve çamurla kaplı olduğunu anlatıyor. Bobrovizki’nin “kabusu” olan şeyse birkaç yıl önce sendikaların fabrikayı kapatması ve görüşmelerin iki hafta sürmesi. Kamboçya’da iktidardaki Hun Sen partisinin işçi sendikalarını desteklemesinin ABD’li şirketler için “siyasi bir risk” olduğunu söyleyen Bobrovizki, “Sendikaların fabrikayı kapattığı o iki hafta içinde yarım milyon dolar kaybettim” diye yakınıyor. Ancak Bobrovizki’nin buna karşın ülkedeki ucuz işgücünden memnun olduğu anlaşılıyor.
ÇİN'DE ORTALAMA ÜCRET ARTIŞI
Nitekim ABD’li şirketlerin Çin’i terk etmelerinin tek gerekçesi artan ticaret gerilimiyle birlikte gelen ek gümrük vergileri değil. Son yıllarda Çin’de resmi kayıtlara göre ortalama işçi ücretleri üçte-bir oranında arttı. Çin’de ortalama bir işçi ücreti yılda yaklaşık 10 bin dolarken Kamboçya’da bir tekstil işçisi bunun ancak beşte-biri kadar ücret alıyor. Başkent Phnom Penh’de avukat Bradley Gordon, danışmanlık yaptığı bir Amerikan şirketinin Çin’deki fabrikasını kapatıp buraya taşıyacağını ve Kamboçya’da bu ay bin gelecek yıl 10 bin işçi alımı yapacağını açıkladı.
Öte yandan Çin’de baskılı devre kartı, enjeksiyonla kalıplanmış plastikler, ekran ve modüller üreten bir Amerikan start-up’ı olan Brilliant’ın kurucularından Aaron Emigh ise, tüm tedarik zincirlerinin Çin’de olduğunu ve Kamboçya’ya taşınmaları durumunda yine de parçaları Çin’de temin edeceklerini söyledi. Emigh’e göre Çin’i terk etmek kaçınılmaz bir sonuç değil ancak bir olasılık olarak ortada duruyor.
HP, Toshiba ve Acer gibi şirketler için üretim yapan elektronik şirketi Inventec ise üretimini Tayvan, Çekya, Meksika ve Houston’a taşımak üzere hazırlıklara başladı. Ancak şirket sözcüsü tüm tedarik zincirinin Çin’in dışına çıkarılmasının çok zorlu bir süreç olacağını bunun yerine üretimin son aşamasının bu merkezlerde yapılarak sertifikada yer alan "ülke orijini" sorununu çözeceklerini dile getiriyor.
