Hicri 140 senesinde vefat eden İBRAHİM  BİN  EDHEM  Horasan’ın Belh şehrinde kendi çapında bir bölge hükümdarı idi. Mütevazi, âdil sultanın bir gün huzurunda meçhul bir yolcu girer. İzinsiz ve birden bire zuhur eden bu kişiye tahtında oturan Sultan İbrahim:  “Yabancı, ne cüretle benim yanıma kadar izinsiz gelebiliyorsun?” der.

O da: “Neden gelmeyeyim? Burası nedir ki?” diye sorar. İbrahim bin Edhem: “Görmüyor musun, bir Sultanın sarayı!..” der. O, “Hayır, burası saray değil, kervansaray. Basbaya, gelip geçenin uğrak yeri bir han!..” deyince, Sultan İbrahim “Sen deli misin  be adam…  Görmüyor musun burada devamlı oturan benim. Buranın neresinde yolcu var?  Burada hiç kervansaraylık ve yolculuk alâmeti var mı?”  deyince, o meçhul şahıs  “Peki, söyle bakalım Sultan, burada senden önce kim vardı? Ondan önce kimler vardı?  Şimdi nerede onlar? Nereye gittiler?  Bildiğin gibi onlar hepsi bir yolcu olarak birer birer gelip biraz istirahat ederek çekip gittiler… Senden sonra da gelecekler ve istihatleri bitince onlar da çekip gidecekler değil mi?  Demek ki neymiş; burası bir uğrak yeri, bir han imiş!..”

(Aynen Yunus Emremizin dediği gibi

Mal sahibi mülk sahibi

Hani  bunun ilk sahibi?

Mal da yalan mülk de yalan 

Var biraz da sen oyalan…)

Behl Sultanını böyle acı şekilde ikaz eden mechul  adam, geri döner dönmez sessiz sedasız dışarı çıkıp gider. Neden sonra peşinden koşanlar onu bir türlü bulamazlar. 

Artık Sultan, bu meçhul adamın ikazını bir türlü unutamaz. Akşamları yatağın uzanır, kulağına aynı sesler devamlı gelir:  “Burası bir kervansaraydır. Senden öncekiler gelip, geçtiler, sen de gelip geçeceksin.”

Böylece nefis muhasebesi yapıp, saltanatın fâniliğini tefekkür ederken sarayın tavanından bir gürültü duyar. Heyecanla sorar:

-Kim var orada, ne arıyorsun?

-Benim ben, devemi kaybettim de onu arıyorum!

-Yahu, sen deli misin? Hiç damda, tavanda deve aranır mı?

-Sen atlas yorgan, yün yatak içinde âhireti ararsın da ben  üzerinde deveni arayamaz mıyım?

Sultanın beyninde şimşekler çakar ve bu işin içinde İlahî bir ikaz olduğuna hükmederek hemen fırlayıp hasır üstünde ibadete başlar. O sabah tacını da tahtını da terk eder,  “Hepsini isteyen alsın, biraz da onlar eğlensin, benim misafirliğim bitti!..” diyerek ibadethanelere koşar, inzivalara düşer,  çöllerde yalnız ve garip dolaşıp tefekküre başlar. Hayatın gayesini düşünür, nefsiyle mücadeleye girer.

Horasandan başlayarak bütün İslâmî merkezleri gezer, mâneviyat büyüklerini  görür, dersini alıp, istifadesini sağlar.  Hattâ Kûfe’ye de  uğrar. İmam  zam Hazretleriyle de görüşür. Hz. İmam eski Belh Sultanının mânevî sahalarda  katettiği mertebeleri hemen anlar ve kendisine “Seyyidinâ” diye iltifatta bulunur. Neden Seyyid olduğunu soranlara da “Halka hizmet ettiğinden” diye cevap verir. Sultan olarak kendine hizmet  ettirmeyi bırakıp, mâneviyat evi olarak hizmete başladığını ifade etmek ister.

Kendini açlık ve çeşitli mahrumiyetlere pek fazla alıştırıp tam bir nefis cihadı veren İbrahim bin Edhem bir ara kendi ayarında bir tasavvuf eri olan dostu Şakîk-ı Belhî’ye rast gelir ve onun yaşadığı mahrumiyeti merak ederek şöyle sorar:

-Ey Şakîk, nasıl geçiniyorsun?

-Nasıl olacak, bildiğiniz gibi. Bulduğumuz zaman yiyoruz, bulmadığımız zaman ise sabrediyoruz.

-Belh’in köpekleri de öyle yaparlar. Bulurlarsa yerler, bulamazlarsa sabırla beklerler.

-Ya sen nasıl yaşıyorsun ey İbrahim?

-Ben bulmazsam sabrediyorum, bulursam, bulamayana veriyorum!

Bu cevaba boynunu büken Şakîk’i tecrübe etmiş olan İbrahim bin Edhem, Şakîk’i kucaklar,”Benim sabır ve tevazu kahramanı kardeşim!” diyerek, iyi bir imtihan verdiğini îma etmek ister.

Böylesine ince sual-cevap ancak, yine böylesine zühd ve takva sahibi iki mâneviyat büyüğü arasında cereyan edebilir. Henüz fetvaya göre bile yaşayamayanlar, elbette bunu kolay hazmedemezler…

Cenab-ı Erhamürrâhimîn, bu büyüklerimizin şefaatlerine bizleri nâil eylesin. Amin. 

(Ahmed Şahin, Örnek Yaşayışlarıyla İslam Büyükleri)